Marie-José Leenders
schilderen vanuit een mentale leegte: sumi-e
De schilderingen van Marie-José Leenders hebben betrekking op menselijke figuren. Een model kan haar inspiratiebron zijn. Als kunstenares probeert zij een complete indruk te krijgen van die persoon. De beweging en houding van het lichaam, maar ook de mentale expressie van het model is belangrijk.
Door Wim Adema
Marie-José Leenders wil een wezenlijk contact met die ander hebben. Visuele indrukken, emoties en verbeelding geven straks sturing aan haar penseel en verf. Het karakter, het psychische functioneren en de beweging roepen een nieuw beeld op. Er is een ervaring van leegte. Er wordt niet gedacht, bij Marie-Jose Leenders lijkt sprake te zijn van een niet-aanwezig zijn. Een zuivere waarneming bepaalt alles. Vrij van associaties, emoties en vooroordelen, zonder belemmeringen maar met een grote verwondering wordt het penseel en de verf naar het papier gebracht, waarna in een kortstondig heftig schildersavontuur het witte vlak verandert in een diepmenselijke confrontatie: ‘Sumi-e’, waarin ‘sumi’ de zwarte inkt belichaamt en ‘e’ de schildering.
Woorden die verwijzen naar meditatie, Zen en Tao. Schilderingen waarin de geest van Zen voelbaar is. De zoektocht naar het uiterste van onze beleving, de grens van het meest essentiële.
Met een minimum aan middelen kan ook de schoonheid oproepbaar zijn. In de penseelstreek kan een kracht aan de lijn gegeven worden, die een mentale expressie oproept, terwijl de omringende kleurvlekken warm en omringend, maar ook confronterend kunnen werken. Men voelt de kracht, de impuls, het emotionele moment terug in het handschrift van Marie-José Leenders. In haar schilderingen wordt men geconfronteerd met een ultieme emotionele beleving.
In Sumi-e kan het model hurkend, liggend, staand of dansend binnen het kader van de compositie geschilderd worden. Vierkant, lang of breed zijn de grenzen van Marie-José’s formaat papier. Binnen dat kader plaatst de schilderes haar mentale beleving van het model. Maar ook de natuur, tekeningen, het portret en paarden kunnen haar inspireren tot bijna kalligrafische composities, waarin een schetslijn poëtisch van karakter is. Herkenbare figuratie gaat op in abstracte zwarte lijnen. Paarden bewegen in heftig donkerzwart, terwijl bloemen en takjes, verfijnd van lijn en kleur, vertellen over natuurbelevingen.
De ervaring van leegte
In de Sumi-e schilderingen van Marie-José Leenders wordt de kijker ook direct met zichzelf geconfronteerd. Wanneer men in haar werk zoekt naar een figuratief houvast, dan tast men in het duister. Alleen wanneer men het eigen referentiekader probeert los te laten en zich openstelt voor de compositie, de schildering op het witte vlak, dan wordt de beweging, de emotionele verfkracht en de driedimensionale ruimte toegankelijk.
De schilderes vraagt van de kijker, de beschouwer een gelijkwaardige houding. Zij stelt zich geheel open in haar schildering en legt in een kort schildermoment de kern vast van haar waarneming. Enerzijds wordt men direct aangetrokken tot de zuigkracht van de zwarte lijnvoering en de amorfe kleurvlakken, maar tegelijkertijd komt men terecht in een gebied zonder grens. Alleen wanneer men spontaan met de schilderes mee durft te reizen ontstaat een sumi-e ervaring.
Japanse en Chinese kunst
In feite is voor deze wijze van schilderen reeds in de zeventiger jaren, tijdens haar studie aan de Koninklijke Academie voor Kunst en Vormgeving te Den Bosch, een begin aanwezig geweest. Kijken naar kunst vormde een grote inspiratiebron voor haar manier van werken. Ernst Ludwig Kirchner, Egon Schiele, Gustav Klimt, het Duits Expressionisme, maar ook Henri Toulouse Lautrec betekenden veel voor haar. Rainier Fetting en Salomé zijn als schilders van mensfiguren ook heel belangrijk geweest.
Het schilderen van mensfiguren werd door genoemde kunstenaars zeer intens beleefd en vormgegeven. De Japanse en Chinese kunst en het Midden-Oosten, bepaalden echter haar reis als kunstenares. Met een scriptie over de Japanse houtsnede, welke zij maakte op de kunstacademie, werd misschien reeds een innerlijke keuze gemaakt. Het ontbreken van plastische vormgeving, ten gunste van de lijn, een zelfstandig functioneren, maakte Marie-José bewust van ‘leegte’. Vanuit het Zen-boedhisme en het Taoïsme vond zij een mentale basis voor haar beeldende kunst. De voorliefde voor Sumi-e ontstond hierdoor. Het schilderen vanuit de leegte.
‘Arabesk’ en ‘Venus’
Onderstaand volgt de eigen tekst van Marie-José Leenders over de inhoud van de afbeeldingen Arabesk en Venus:
Arabesk
“Het onderwerp is een danseres in kimono. Het eerste wat ik neerschreef met een groot penseel en inkt waren de dikke zwarte lijnen van de kimono. Deze vormen de ki (de levenskracht) in het werk. Dit zijn bijna abstracte elementen. Als het penseel leger wordt en minder inkt bevat, schrijf ik de dunne lijnen van het lichaam neer. Door het draaien van het penseel krijg je lijnen met meerdere tonen (de zingende lijn). Vervolgens heb ik een blauwe arabesk door de bovenkant gezet, onder de voeten gaat de beweging door. Tenslotte zijn er vier rode stippen met tal van kleurschakeringen en verschillende tussenruimten in de kimono gezet. Dit alles gebeurt puur intuïtief; het toeval speelt een grote rol.”
De Arabesk is gemaakt met sumi-e inkt, aquarel op wenzhou papier, in 2013 en heeft een formaat van 60 x 120 cm.
Links: ‘Venus’, 2014; rechts ‘Arabesk, 2013
Venus
“Bij dit werk kun je goed zien dat ik iedere lijn van het lichaam probeer te voelen. Ik kijk bijna niet naar het papier, maar streel als het ware het model met mijn ogen. Ik voel of de huid hard of zacht is, licht of donker. Dat zie je aan de penseelvoering, daardoor krijg je vele schakeringen. Het meeste mislukt. Maar in deze techniek is het resultaat ondergeschikt aan de vreugde van het schilderen.”
Venus werd gemaakt met sumi-e inkt, aquarel op wenzhou papier in 2014 en heeft een formaat van 70 x 70 cm.
Unieke schilderkunst
Soms ontmoet men een beeldend kunstenaar die een volstrekt eigen weg volgt en een oorspronkelijke beeldtaal ontwikkelt. Iemand die vakmanschap laat samengaan met een volstrekt persoonlijke visie op mens en wereld. Marie-José Leenders heeft een unieke schilderkunst ontwikkeld die de kijker direct deelgenoot wil laten zijn van haar belevingen. Op het eerste gezicht kan een spanningsveld aanwezig zijn tussen haar schilderingen en de ander. Mogelijk zoekt men vergeefs naar een innerlijk houvast. Degene die zich geheel openstelt voor haar schildersavontuur, komt in een wereld terecht van mentale concentratie en een spontane visuele zeggingskracht. De namen van haar werken verwijzen naar dans, verinnerlijking en schoonheid. Penseel en verf volgen direct haar bewegingen vanuit de leegte: sumi-e.
In Kunstzaal van Heijningen te Den Haag kan men in augustus as. opnieuw het werk van Marie-José Leenders gaan zien, na een eerdere tentoonstelling in juni van dit jaar. Expositieduur: vanaf woensdag 13 augustus tot en met zondag 31 augustus 2014. Adres: Noordeinde 152, Den Haag. Websites: www.kunstzaalvanheijningen.nl;www.mariejoseleenders.nl.
Foto’s bij dit artikel: Ton van der Vorst.